Odkryto tajemnicę rękopisów znad morza Martwego. Zaskakujące wnioski badaczy

Rękopisy z Qumran Źródło: Wikipedia Wiele z rękopisów znad Morza Martwego może być starszych, niż dotąd sądzono – twierdzą eksperci. Badacze wykorzystali sztuczną inteligencję i datowanie radiowęglowe, aby uzyskać nowe informacje na temat starożytnych tekstów. To odkrycie może zrewolucjonizować naszą wiedzę o historii Biblii, judaizmu oraz wczesnego chrześcijaństwa.

Zwoje znad Morza Martwego to jeden z najcenniejszych skarbów archeologicznych XX wieku. Odkryte przypadkowo w latach 40. przez beduińskich pasterzy w jaskiniach w Qumran na pustyni Judzkiej, zawierają fragmenty hebrajskiej Biblii, apokryfy oraz dokumenty prawne i liturgiczne.

Do tej pory uznawano, że powstały między III wiekiem p.n.e. a II wiekiem n.e. Dotychczasowe metody ich datowania opierały się głównie na paleografii, czyli analizie stylu pisma. W latach 90. przeprowadzono pierwsze datowania radiowęglowe, jednak wyniki mogły być zaburzone przez olej rycynowy, który w latach 50. stosowano do konserwacji rękopisów. Teraz z pomocą przyszła sztuczna inteligencja.

AI jako narzędzie do odkrywania przeszłości

Zespół badawczy z Uniwersytetu w Groningen pod kierownictwem prof. Mladena Popovicia zdecydował się ponownie przyjrzeć zwojom z Qumran, wykorzystując zarówno oczyszczone z oleju rycynowego próbki, jak i sztuczną inteligencję. Powstał model uczenia maszynowego o nazwie Enoch, nazwany tak na cześć biblijnego patriarchy związanego z mądrością i poznaniem.

Model Enoch został wytrenowany na podstawie 62 obrazów cyfrowych śladów atramentu z 24 rękopisów, których wiek był już znany z datowania radiowęglowego. Gdy sprawdzono jego skuteczność na 13 kolejnych obrazach z tych samych manuskryptów, w 85% przypadków AI podała wiek zgodny z datami C-14. Dodatkowo w wielu przypadkach zakres dat zaproponowany przez model był węższy niż ten uzyskany metodą radiowęglową.

„To, co stworzyliśmy, to bardzo solidne narzędzie oparte na fizyce i geometrii”. – powiedział Popović.

Nowe spojrzenie na historię tekstów biblijnych

Zespół przeanalizował łącznie 30 próbek pochodzących z czterech lokalizacji, z czego 27 udało się skutecznie datować. W kilku przypadkach manuskrypty okazały się młodsze, ale w większości były starsze, niż dotąd przypuszczano.

Szczególne znaczenie ma odkrycie dotyczące rękopisu oznaczonego jako 4Q114, zawierającego wersety z Księgi Daniela. Tradycyjna paleografia datowała ten tekst na koniec II wieku p.n.e., lecz nowa analiza sugeruje, że może on pochodzić z czasu współczesnego autorowi księgi.

Więcej niż tylko datowanie

Analiza stylu pisma pozwoliła też ustalić, że dwa różne style – hasmonejski i herodiański – współistniały znacznie dłużej, niż wcześniej przypuszczano. To podważa dotychczasowe założenia dotyczące chronologii i miejsc powstawania tekstów.

Model Enoch przetestowano również na 135 nieznanych wcześniej fragmentach. W 79% przypadków AI wskazała realistyczny wiek dokumentów, co potwierdzili eksperci paleografii. Te wyniki pokazują, że możliwe jest skuteczne datowanie bez konieczności niszczenia próbek.

Reakcje środowiska naukowego

Nowa metoda została przyjęta z uznaniem, ale też z ostrożnością. Prof. emerita Joan Taylor z King’s College London oceniła: „Wyniki te oznaczają, że większość manuskryptów znalezionych w jaskiniach w pobliżu Qumran nie została napisana w miejscu Qumran, które zostało zajęte dopiero później”.

Z kolei dr Matthew Collins z University of Chester zwrócił uwagę: „To ważne i pożądane badanie, które może zapewnić nam nowe, znaczące narzędzie w naszym arsenale do datowania tych tekstów. Niemniej jednak, powinniśmy je przyjmować ostrożnie i w połączeniu z innymi dowodami”.